Nợ xấu, vẫn có xu hướng tăng dù các ngân hàng đang tích cực xử lý. Theo báo cáo tài chính của các ngân hàng niêm yết đến hết quý II, tổng nợ xấu của tám ngân hàng Vietinbank, Vietcombank, ACB, MB, Sacombank, Eximbank, BIDV và SHB tăng gần 13.400 tỉ đồng. Con số nợ xấu còn lớn hơn rất nhiều nếu cơ cấu lại nợ theo Quyết định 780, Ngân hàng Nhà nước ước tính có thể chiếm tới 9,71% tổng dư nợ.

Có thể thấy, hệ thống ngân hàng đang gặp khó khăn trong công tác quản lý.

Xử lý nợ tạm thời

Ngân hàng Nhà nước hồi cuối năm 2013 báo cáo có trên 380 ngàn tỉ đồng nợ xấu, nhưng chỉ vài ngày sau đó đã rút xuống còn 200 ngàn tỉ đồng. Con số nợ xấu tiền hậu bất nhất do có nhiều lý do. Vào cuối năm 2013 NHNN cho phép ngân hàng thương mại cấu trúc nợ xấu bằng phương thức cho doanh nghiệp vay mới để trả nợ cũ tức là đáo nợ. Nợ xấu biến thành nợ mới và là nợ không xấu do chưa tới hạn. Để xử lý nợ xấu, tăng khả năng tiếp cận vốn vay của khách hàng, theo nhiều chuyên gia thì cơ cấu lại nợ không phải là giải pháp giải quyết tận gốc vấn đề.

Việc dùng Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng (VAMC) để xử lý nợ xấu cũng không giải quyết được vấn đề của hệ thống NHTM và doanh nghiệp mà chỉ là mua thời gian. Trong hơn 50 ngàn tỉ đồng nợ xấu mà VAMC mua trong sáu tháng đầu năm 2014, chỉ thu hồi được trên 900 tỉ đồng. Điều đó có nghĩa, 50 ngàn tỉ đồng nợ xấu đó vẫn nằm trong kho của VAMC và VAMC chỉ tạm thời quét nợ, tạo điều kiện cho các NHTM hoạt động trở lại. Trong khi đó các ngân hàng bán nợ cho VAMC vẫn phải trích lập dự phòng 20%/năm.

Theo chuyên gia tài chính Bùi Kiến Thành, khó có thể bán nợ xấu như hàng thanh lý. Sẽ không có ai mua vì mua không để làm gì, thanh lý "đống nợ" đó bằng cách nào? Ai sẽ mua những tài sản đó? Với giá nào? Trong thời hạn bao nhiêu lâu? Nhất là với nợ xấu liên quan đến bất động sản đi liền với các thủ tục giấy tờ đất đai có giải quyết được không? Hiện nay chưa có văn bản pháp luật nào rõ ràng về việc này.

Có một điều mà chuyên gia tài chính Bùi Kiến Thành chắc chắn rằng, nếu Ngân hàng Nhà nước không tạo thanh khoản bằng cách mua nợ xấu và cho phép huy động nợ xấu tới mức 70% với trái phiếu đặc biệt thì nhiều NHTM không có tiền để tiếp tục cho vay và nợ xấu cũng không tiếp tục tăng như đang xảy ra.

Do vậy, bây giờ và trong năm năm tới, vấn đề được ông Thành đặt ra là làm sao NHTM tạo ra được lợi nhuận và dự trữ cần thiết để trích lập dự phòng 100% nợ xấu đang bán, đã bán và sẽ bán cho VAMC, trong khi doanh tiếp tục chết, tăng trưởng tín dụng bị ngưng trệ?

NHNN không cho phá sản

Có tới trên 37 ngàn  doanh nghiệp gặp khó khăn buộc phải giải thể, hoặc tạm ngừng hoạt động trong bảy tháng đầu năm 2014 tăng 9,8% so với cùng kỳ năm 2013, đưa các NHTM lâm vào tình cảnh khốn đốn hơn.

Lãnh đạo một NHTM có nợ xấu xấp xỉ 20% than thở, doanh nghiệp "chết" nhưng nợ vẫn còn và nó biến thành nợ khó đòi, nợ xấu. Vị lãnh đạo này cho hay: "Bây giờ các ngân hàng phải cố gắng cầm cự vì chủ trương không cho ngân hàng phá sản".

Trên thế giới, chỉ 1% nợ xấu là NHTM bị đưa vào diện kiểm tra đặc biệt, 3% là bị xử lý, giải thể, nhưng ở Việt Nam nợ xấu lên đến 5 - 7% vẫn không bị xử lý.

Mấy năm nay, các NHTM cho vay không theo quy luật, lãi suất vượt nhiều lần so với mức Luật Dân sự quy định (150% lãi suất cơ bản của Ngân hàng Nhà nước), không bảo vệ rủi ro cho chủ tài khoản… cũng không bị xử lý.

Hệ thống tài chính, ngân hàng Việt Nam đang trong tiến trình tái cơ cấu, song những vấn đề nội tại vẫn còn đó, đến nay chưa có giải pháp xử lý triệt để. Trong bối cảnh đó, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã lý giải việc xử lý các ngân hàng yếu kém dựa trên chủ trương của Thủ tướng Chính phủ là không cho phép ngân hàng nào phá sản. Điều này ngụ ý, Ngân hàng Nhà nước là thành viên của Chính phủ, đi ngược lại chủ trương của Chính phủ là điều không thể làm.

Vai trò của NHTM trong nền kinh tế thị trường đang chuyển đổi như Việt Nam rất quan trọng, là một trong các nguồn cung cấp vốn cho doanh nghiệp bên cạnh thị trường chứng khoán, các nhà đầu tư nhân, các quỹ đầu tư trong và ngoài nước…

Nếu cho rằng không thể để các ngân hàng phá sản, ảnh hưởng nặng nề đến nền kinh tế và thị trường tài chính quốc gia, dù ngân hàng không đủ điều kiện hoạt động theo Luật Các tổ chức tín dụng, thì chúng ta phải đề nghị Quốc hội ra đạo luật mới phù hợp. Nếu không, cứ để như hiện nay thì bao giờ mới làm "sạch" được hệ thống ngân hàng.

Hiện nay, lĩnh vực quốc doanh vẫn chiếm tỷ lệ lớn trong nền kinh tế và ngân hàng cũng không ngoại lệ. Năm NHTM lớn nhất của Việt Nam là ngân hàng quốc doanh, chỉ cổ phần hóa một phần và lãnh đạo là do Chính phủ chỉ định. Chỉ định như vậy thì nhân sự vẫn là công chức nhà nước và ngân hàng được yêu cầu phục vụ cho những mục tiêu kinh tế chung nên hoạt động thực sự có hiệu quả hay không thì câu trả lời đã thấy.

Tuy nhiên tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 8 vừa qua, một lần nữa Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh đến việc thúc đẩy tái cơ cấu hệ thống ngân hàng, mà nếu cần thiết sẽ cho phá sản ngân hàng yếu kém.

Trong suốt quá trình tái cơ cấu từ cuối năm 2011 đến nay, một loạt ngân hàng yếu kém được xử lý nhưng không và chưa có bất kỳ trường hợp nào bị phá sản. Nhưng điều đó không có nghĩa là sẽ không có ở Việt Nam.

Tại Luật Phá sản 2014 được Quốc hội thông qua ngày 19/6/2014 đã có điểm mới, chính thức luật hóa các quy định về phá sản tổ chức tín dụng. Quan điểm nếu cần thiết sẽ cho phá sản ngân hàng yếu kém cũng đã được người đứng đầu Chính phủ nhấn mạnh nói trên.

Tuy nhiên, cơ chế phá sản và cho phá sản ngân hàng yếu kém tại Việt Nam vẫn khó triển khai, do có những quan ngại và trở ngại liên quan.

Quốc Hưng (Tổng hợp)